این روزها مذاکرات میان عربستان و آمریکا برای خرید ۴۸ فروند جنگنده اف-۳۵ جدی شده است. فارغ از اینکه این مذاکرات مورد انتقاد جدی رژیم صهیونیستی قرار گرفته اما نمی‌توان ندیده گرفت که جنگنده نسل پنجمی آمریکا در یک دهه گذشته به نماد برتری هوایی غرب تبدیل شده؛ هواپیمایی که آمریکا آن را نه‌فقط به‌عنوان یک جنگنده، بلکه به‌عنوان یک «شبکه پرنده» طراحی کرده است؛ شبکه‌ای که توان جمع‌آوری و ترکیب اطلاعات، جنگ الکترونیک، مخفی‌کاری و حمله دقیق را در یک پلتفرم واحد ادغام می‌کند. اما نکته کلیدی آنجاست که اف-۳۵ در همه کشورها یکسان نیست و پنتاگون برای هر مشتری، سطح متفاوتی از فناوری، دسترسی نرم‌افزاری و قابلیت‌های عملیاتی را تعریف کرده است. در این میان، رژیم صهیونیستی تنها نهادی است که نسخه‌ای مخصوص به خود دریافت کرده و همین موضوع، پرسش‌های مهمی را درباره ماهیت این هواپیما در ساختار امنیتی آمریکا و خاورمیانه ایجاد می‌کند.

کدام کشورها اف-۳۵ دارند؟

امروز بیش از ۱۵ کشور دارای اف-۳۵ بوده یا در آستانه تحویل گرفتن آن هستند؛ از بریتانیا، ایتالیا، هلند، نروژ و دانمارک گرفته تا فنلاند، سوئیس، آلمان، لهستان و جمهوری چک. در آسیا، ژاپن، کره‌جنوبی، استرالیا و سنگاپور به این شبکه پیوسته‌اند و امارات نیز تا یک قدمی خرید پیش رفت اما پس از فشارهای امنیتی آمریکا و اختلافات بر سر همکاری‌های ابوظبی با چین، روند معامله متوقف شد. در خاورمیانه، تنها رژیم صهیونیستی توانسته مجوز نهایی دریافت کند و کشورهای عربی، از عربستان تا قطر، هنوز از دسترسی به آن محروم مانده‌اند.
اگرچه ظاهر اف-۳۵ در همه این کشورها مشابه است، اما تفاوت اصلی در «سطح دسترسی» تعریف‌شده توسط آمریکا نهفته است. پنتاگون کنترل کامل روی کدهای نرم‌افزاری، سامانه‌های جنگ الکترونیک و به‌روزرسانی‌های امنیتی این جنگنده را برای خود نگه داشته و نسخه صادراتی که به اروپا و آسیا فروخته شده، تفاوت قابل‌توجهی با مدل‌های مورد استفاده ارتش آمریکا دارد. کشورهایی مانند بریتانیا و ایتالیا حتی با وجود مشارکت صنعتی در ساخت این جنگنده، تنها مجاز به انجام اصلاحات محدود هستند و برای هر ارتقای نرم‌افزاری، باید از مسیر رسمی آمریکا عبور کنند. این محدودیت شامل شبکه ارتباطی محرمانه MADL، بخشی از توان رادار AESA و برخی بسته‌های جنگ الکترونیک می‌شود که تنها در نسخه آمریکایی فعال است.

رژیم صهیونیستی؛ سوگلی آمریکا

در مقابل، نسخه مورد استفاده اسرائیل (موسوم به F-۳۵I Adir ) تنها مدل سفارشی‌شده جهان است. رژیم صهیونیستی در جریان مذاکرات اولیه، با تکیه بر نفوذ سیاسی خود در کنگره و استدلال‌های امنیتی منطقه‌ای، توانست امتیازهایی بگیرد که هیچ کشوری از آن برخوردار نیست. مهم‌ترین تفاوت، امکان نصب ماژول‌های نرم‌افزاری بومی است؛ قابلیتی که در آن، رژیم صهیونیستی می‌تواند سیستم‌های جنگ الکترونیک، هشدار تهدید، بانک‌های اطلاعاتی مأموریتی و برخی زیرسیستم‌های ارتباطی را مطابق نیازهای خود تغییر دهد، بدون آنکه منتظر تأیید یا مداخله آمریکا بماند. این سطح از آزادی، اسرائیل را قادر ساخته اف-۳۵ خود را با تهدیدات محیطی، از سامانه‌های پدافند هوایی ایران تا شبکه‌های راداری سوریه، سازگار کند.
رژیم صهیونیستی همچنین توانسته تسلیحات بومی مانند بمب‌های هدایت‌شونده SPICE و موشک‌های Rampage را روی این جنگنده ادغام کند؛ کاری که برای دیگر مشتریان به‌سادگی ممکن نیست و مستلزم همکاری مستقیم پنتاگون است. علاوه بر این، مقامات اسرائیلی بارها اشاره کرده‌اند بخشی از قابلیت‌های سایبری و تهاجمی هواپیما به‌صورت بومی ارتقا یافته؛ قابلیتی که در نسخه استاندارد صادراتی فعال نیست. همین ویژگی‌ها سبب شده F-۳۵I نه صرفاً یک جنگنده خریداری‌شده از آمریکا، بلکه یک پلتفرم ترکیبی آمریکایی–اسرائیلی با سطحی از استقلال عملیاتی باشد که اروپا و آسیا از آن محروم‌اند.
در نقطه مقابل، نسخه آمریکایی -چه برای نیروی هوایی، چه تفنگداران دریایی و چه نیروی دریایی- همچنان کامل‌ترین و پیشرفته‌ترین نمونه جهان است. ارتش آمریکا تنها دارنده بسته کامل پردازشگرهای جنگ الکترونیک، نرم‌افزارهای مأموریتی بدون محدودیت، دسترسی مستقیم به شبکه‌های اطلاعاتی مخفی و امکان استفاده از برخی تسلیحات فوق‌پنهان است که برای صادرات ممنوع شده‌اند. این تفاوت ساختاری در واقع همان معماری «چندلایه»ای است که واشنگتن از ابتدا برای اف-۳۵ طراحی کرد: یک پلتفرم مشترک اما با سطح دسترسی متفاوت تا کشورهای متحد در چارچوب برتری آمریکا حرکت کنند، نه در حاشیه آن.
به همین دلیل، اگرچه روی کاغذ بسیاری از کشورها صاحب «اف-۳۵» هستند، اما در عمل با مجموعه‌ای از نسخه‌ها و پیکربندی‌های متفاوت روبه‌رو هستیم. کشورهای اروپایی و آسیایی یک سامانه قدرتمند اما محدودشده دریافت می‌کنند؛ نسخه‌ای که مستقل از پنتاگون قابل به‌روزرسانی نیست و عملاً بخشی از شبکه امنیتی آمریکا باقی می‌ماند. رژیم اشغالگر تنها استثنایی است که با نسخه اختصاصی و امکان دخالت نرم‌افزاری، به سطحی از استقلال عملیاتی دست یافته است و در نهایت، آمریکا تنها کشوری است که نسخه کامل، بدون محدودیت و با بالاترین سطح فناوری را در اختیار دارد.
اف-۳۵ امروز دیگر یک جنگنده نیست؛ یک معماری امنیتیِ چندسطحی است که آمریکا با آن روابط دفاعی جهان را طبقه‌بندی می‌کند. شاید هر کشوری «اف-۳۵» داشته باشد، اما نه از یک نوع و نه با یک قدرت. فاصله میان نسخه آمریکایی، نسخه سفارشی اسرائیل و نسخه محدود صادراتی، آن‌قدر زیاد تعریف شده که به نظر می‌رسد نمی‌توان اف‌-۳۵های دیگر کشورها را اصلاً جنگنده کامل در نظر گرفت.

خبرنگار: نیک‌پندار